I. SAVAŞIN NEDENLERİ (Uzun Vadeli ve Kısa Vadeli Etkenler)

1. İmparatorluklar Arası Rekabet ve Sömürgecilik

  1. yüzyıl sonlarında Avrupa büyük devletleri arasında, özellikle İngiltere, Fransa ve Almanya arasında sömürgeler üzerinde büyük bir rekabet yaşanıyordu. Almanya, geç ulus-devlet olarak birleşmişti (1871) ve sanayileşme sürecinde İngiltere ile rekabet edebilecek bir düzeye gelmişti. Ancak sömürge alanında geç kaldığı için Afrika ve Asya’daki etkinlikler konusunda gerginlikler yaşanıyordu.

2. Milliyetçilik (Nasyonalizm)

  1. yüzyılda yükselen milliyetçilik akımı çok uluslu imparatorlukları tehdit etmeye başladı. Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu gibi yapılar, içlerinde barındırdıkları farklı etnik grupların bağımsızlık istekleriyle karşı karşıya kaldılar. Özellikle Balkanlar’daki Sırp milliyetçiliği, Slav halklarını birleştirme arzusu ile Avusturya-Macaristan’ın bütünlüğünü tehdit ediyordu.

3. Silahlanma Yarışı ve Askerî Bloklar

Sanayi devrimi ile birlikte Avrupa’da büyük bir silahlanma yarışı başladı. Devletler ordularını büyütüyor, yeni teknolojilerle donatıyorlardı. Bu süreçte Avrupa iki büyük blokta toplandı:

  • İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya (başlangıçta)
  • İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya

4. Bismarck Dönemi’nin Sona Ermesi

Almanya Başbakanı Otto von Bismarck’ın denge siyaseti sayesinde Avrupa’da uzun bir barış dönemi yaşanmıştı. Ancak 1890’da Bismarck görevden alındıktan sonra Almanya agresif bir dış politika izlemeye başladı, bu da Fransa ile gerginliklerin artmasına yol açtı.

5. Krizler ve Balkan Savaşları

1905 ve 1911 Fas Krizleri ile Almanya ve Fransa karşı karşıya geldi. Aynı şekilde 1912-1913 Balkan Savaşları da bölgede dengeleri sarstı. Osmanlı’nın Balkanlar’dan çekilmesiyle güç boşluğu oluştu ve bu da Avusturya-Sırbistan gerilimini artırdı.

II. SAVAŞIN PATLAMASI (Kıvılcım) – 28 Haziran 1914

Savaşın doğrudan nedeni, Avusturya-Macaristan Veliahtı Arşidük Franz Ferdinand’ın Saraybosna ziyareti sırasında bir Sırp milliyetçisi olan Gavrilo Princip tarafından öldürülmesiydi. Bu suikast Avusturya’yı harekete geçirdi. Almanya’nın desteğini alan Avusturya, Sırbistan’a çok sert bir ültimatom verdi. Sırbistan bu şartların bazılarını kabul etmedi ve 28 Temmuz 1914’te Avusturya Sırbistan’a savaş ilan etti.

Bunu zincirleme bir reaksiyon izledi:

  • 1 Ağustos 1914: Almanya Rusya’ya savaş ilan etti.
  • 3 Ağustos 1914: Almanya Fransa’ya savaş ilan etti.
  • 4 Ağustos 1914: Almanya Belçika üzerinden Fransa’ya girince, İngiltere Almanya’ya savaş ilan etti.
  • Savaş çok kısa sürede Avrupa’nın dört bir yanına yayıldı.

III. SAVAŞIN GENİŞLEMESİ ve CEPHELER

1. Batı Cephesi

Almanya’nın “Schlieffen Planı” gereği Belçika üzerinden Fransa’ya saldırması, savaşın ilk büyük hamlesiydi. Ancak plan başarısız oldu. 1914’teki Marne Savaşı’ndan sonra cephe sabitlendi ve taraflar siper savaşına geçti. Siper savaşları özellikle Verdun ve Somme gibi yerlerde yüzbinlerce insanın ölümüne yol açtı.

2. Doğu Cephesi

Almanya ve Avusturya-Macaristan, Rusya ile çarpıştı. Almanya’nın Tannenberg ve Mazurya Gölleri savaşlarındaki başarıları, Rus ordusunu ağır kayıplara uğrattı. Ancak Rusya’nın geniş insan gücüyle savaşı sürdürmesi, Almanya’yı doğuda da yıprattı.

3. Osmanlı Cephesi

Osmanlı İmparatorluğu, Kasım 1914’te savaşa Almanya’nın yanında girdi. Açtığı cepheler:

  • Kafkas Cephesi (Rusya’ya karşı)
  • Çanakkale Cephesi (İtilaf kuvvetlerine karşı savunma)
  • Filistin, Hicaz, Irak Cepheleri (İngiltere’ye karşı)
  • Kanal Cephesi

Özellikle 1915’teki Çanakkale Savaşı, Türk tarihinde büyük önem taşır. Mustafa Kemal (Atatürk) burada ön plana çıkmıştır.

4. Deniz ve Hava Savaşları

Denizlerde İngiliz donanması üstünlüğünü korudu. Alman U-bot denizaltıları, İngiltere’ye büyük tehdit oluşturdu. Hava savaşları ise ilk defa bu savaşta anlam kazandı.

IV. SAVAŞIN DÖNÜM NOKTALARI

1. 1917 – ABD’nin Savaşa Girişi

Almanya’nın sınırsız denizaltı savaşına dönmesi ve Lusitania adlı sivil gemiyi batırması ABD’yi kızdırdı. Ayrıca Almanya’nın Meksika’ya destek vaadi içeren Zimmermann Telgrafı ortaya çıktı. 6 Nisan 1917’de ABD, Almanya’ya savaş ilan etti.

2. Rusya’nın Çekilmesi

1917’deki Bolşevik Devrimi sonucunda Çarlık Rusyası yıkıldı. Lenin önderliğindeki Bolşevikler, 1918’de Brest-Litovsk Antlaşması ile savaştan çekildi. Bu, Almanya’ya doğuda rahatlık sağladı ancak Batı’da ABD kuvvetleri dengeyi bozdu.

V. SAVAŞIN SONUCU

1. Ateşkes ve Almanya’nın Teslimiyeti

1918’de Almanya’da iç karışıklıklar başladı. İsyanlar büyüdü, imparator II. Wilhelm tahttan çekildi. 11 Kasım 1918’de Almanya ateşkesi kabul etti ve savaş sona erdi.

2. Paris Barış Konferansı ve Versailles Antlaşması (1919)

Versailles Antlaşması Almanya’yı çok ağır şartlarla cezalandırdı:

  • Alsace-Lorraine Fransa’ya verildi.
  • Sömürgeleri alındı.
  • Ordusu küçültüldü.
  • 132 milyar altın mark savaş tazminatı ödemesi kararlaştırıldı.
  • Savaşın suçlusu ilan edildi.

Bu antlaşma, ileride II. Dünya Savaşı’na gidecek kin ve öfkenin temellerini attı.

VI. SAVAŞIN SONUÇLARI ve ETKİLERİ

  • Yaklaşık 20 milyon insan öldü, 21 milyon kişi yaralandı.
  • Avusturya-Macaristan, Osmanlı, Alman ve Rus İmparatorlukları yıkıldı.
  • Yeni devletler kuruldu: Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya gibi.
  • Milletler Cemiyeti kuruldu ancak etkisiz kaldı.
  • Ekonomik yıkım ve toplumsal travma tüm Avrupa’yı sarstı.
  • Faşizm, komünizm gibi ideolojiler yükselişe geçti.
  • Savaş teknolojileri ve taktikleri değişti: tanklar, uçaklar, kimyasal silahlar kullanıldı.