Sırrı Süreyya Önder, Türkiye’nin çok yönlü sanatçılarından ve siyasetçilerinden biri. O, hem bir yönetmen, hem bir şair, hem bir senarist, hem bir oyuncu, hem de bir siyasal figür olarak Türkiye’nin çalkantılı tarihinde iz bırakan isimlerden biri. Mizahı bir kalkan, hüznü bir silah, dayanışmayı ise bir hayat biçimi hâline getiren Önder, her dönem ürettikleri ve söyledikleriyle tartışma yaratan, düşündüren, güldüren ve kimi zaman da sarsan bir figürdür.
🌱 Erken Yaşam ve Çocukluk Yılları
7 Temmuz 1962’de Adıyaman’da doğan Sırrı Süreyya Önder, yoksul ama onurlu bir ailenin çocuğu olarak büyüdü. Babası tütün işçisiydi ve küçük yaşlarda çalışarak aile bütçesine katkıda bulunmak zorunda kaldı. Bu zor yaşam koşulları, ilerleyen yıllarda şiirlerine, filmlerine ve politik duruşuna doğrudan yansıdı.
Önder’den alıntı:
“Adıyaman’daki yoksulluk benim hem yaram, hem ilhamım oldu. Yoksulun halinden anlamayan bir sanatçı, bir politikacı neye yarar?”
🎓 Eğitim ve Siyasallaşma Dönemi
Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu’na kaydoldu ancak 1980 darbesi sonrası dönemin ağır siyasi ikliminde öğrenciyken tutuklandı ve bir süre cezaevinde kaldı. Gençlik yıllarında başlayan bu politik duyarlılık, sadece siyasi bir kimlik değil, aynı zamanda bir sanat ve edebiyat dili de inşa etmesine neden oldu.
Cezaevinden çıktıktan sonra çeşitli dergilerde yazılar yazdı, senaryolar kaleme aldı ve mizahi diliyle dikkat çekti.
🎬 Sinema Kariyeri ve Toplumsal Sinema
Sırrı Süreyya Önder’in geniş kitlelerce tanınmasını sağlayan en büyük çıkışlarından biri, 2005 yapımı “Beynelmilel” filmi oldu. Önder’in yönetmenliğini Mahsun Kırmızıgül ile birlikte üstlendiği film, 1980 darbesi sonrası Adıyaman’da bir grup amatör müzisyenin hikâyesini anlatır. Film, mizahla acıyı birleştiren üslubuyla Türkiye sinemasında önemli bir yere oturdu.
- Beynelmilel (2005) → Yönetmen, senarist, oyuncu
- Çoğunluk (2010) → Oyuncu (misafir rol)
- Press (2010) → Oyuncu
- Gezi Belgeselleri ve Çeşitli Kısa Filmler
Önder’den alıntı:
“Beynelmilel’i çekerken aslında babamın, amcamın ve mahallenin hikâyesini anlattım. Türkiye’de hikâyeler çoğunlukla acıdan beslenir, ama mizah bizim coğrafyamızda acının maskesidir.”
🗣️ Siyasi Kariyer ve Halkların Demokrasi Mücadelesi
2011 genel seçimlerinde bağımsız aday olarak Meclis’e girdi ve Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ile Halkların Demokratik Partisi (HDP) çatısı altında milletvekilliği yaptı. Kürt meselesinden işçi haklarına, Gezi direnişinden barış sürecine kadar pek çok kritik konuda aktif rol aldı.
Özellikle 2013 Gezi Parkı Direnişi’nde, eylemcilerle hükümet arasında arabulucu olarak öne çıktı ve geniş kitlelerin dikkatini çekti.
Önder’den alıntı (Gezi günlerinden):
“Ben bu halkın direnişinden umutlandım. Gençler kimseye eyvallah etmeden, bir araya gelmeden de bir araya gelmeyi başardı.”
📚 Edebiyat ve Mizah
Sırrı Süreyya Önder aynı zamanda bir şair ve köşe yazarıdır. Kendine has ironik üslubu ve halktan beslenen mizah anlayışıyla hem sol hem sağ çevrelerden okurları vardır. Yazılarında en çok dikkat çeken şey, kendini de esprilerinin konusu yapabilmesi ve “kendine gülmeyi bilen adam” kimliğidir.
Önder’den alıntı:
“Kahkaha, zalime karşı atılmış en tatlı yumruktur.”
🏆 Ödüller ve Onurlandırmalar
- Ankara Film Festivali – En İyi Film (Beynelmilel)
- İstanbul Film Festivali – Jüri Özel Ödülü (Beynelmilel)
- Siyad (Sinema Yazarları Derneği) – En İyi Senaryo Ödülü
- Çeşitli belediye ve üniversitelerden yaşam boyu onur ödülleri
🎭 Tiyatro ve Sahne Çalışmaları
Her ne kadar sinemada parlamış olsa da, Önder zaman zaman tiyatro sahnesinde de yer aldı:
- Bunu Yapan İki Kişi (tek perdelik mizah gösterisi) → Yazan, yöneten, oynayan
- Gezi’nin ardından sahne söyleşileri, forumlar → Katılımcı, konuşmacı
📽️ Seçilmiş Filmografi
| Yıl | Film / Dizi | Görev | Notlar |
|---|---|---|---|
| 2005 | Beynelmilel | Yönetmen, senarist, oyuncu | 80’ler Adıyaman’ında müzisyenler |
| 2010 | Press | Oyuncu | Kürt basını üzerine güçlü bir film |
| 2010 | Çoğunluk | Oyuncu (konuk) | Toplumsal eşitsizliklere bakış |
| 2013– | Belgeseller / Kısa Filmler | Katılımcı, danışman | Gezi, barış süreci, direnişler üzerine |
🔑 Alıntılar ve Replikler
✅ “Bir insanın en büyük düşmanı, kendi içindeki korkudur.”
✅ “Ben bu dünyaya not bırakmaya geldim.”
✅ “Utanacağımız şeyleri mizaha dönüştürmeyi bırakın; değiştirmeyi öğrenelim.”
✅ “Eğer mizah yoksa, orada iktidar vardır.”
📜 Eserleri (Kitap ve Yazılar)
- Solcu Olmak Suçsa Suçluyum → Deneme kitabı
- Beynelmilel Senaryosu → Senaryo metni ve arka plan hikâyesi
- Gazete ve dergi yazıları → Radikal, BirGün, Evrensel gibi yayınlarda köşe yazıları
🌍 Toplumsal Etki ve Miras
Sırrı Süreyya Önder, Türkiye’de “muhalif mizah” dendiğinde akla gelen ilk isimlerden biridir. Bir yandan sokakta, bir yandan salonda, bir yandan mecliste üretmeyi seçmiş, farklı mecralarda sesi olmuş bir figürdür. Hatalarıyla, çelişkileriyle, espirileri ve yaralarıyla halkın içinden çıkmış bir aydın olarak hâlâ hem politik hem kültürel hafızada özel bir yer tutmaktadır.
